Czy jeśli Twoja tarczyca szwankuje może grozić Ci większy niż standardowo niedobór ważnych witamin i składników mineralnych? Niedobór mikroelementów, takich jak witaminy i minerały, jest poważnym problemem dla zdrowia publicznego. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) podkreśla, że deficyty poszczególnych mikroskładników mogą dotyczyć nawet 2 miliardów ludzi na świecie. Badania pokazują także, że poszczególne witaminy i minerały mają wpływ na czynność tarczycy, a ich niewystarczająca podaż może pogarszać funkcjonowanie tego narządu. Czy sama dieta wystarczy, aby zapobiec niedoborom? Dowiedz się z artykułu.
Niedobory a funkcje tarczycy
Badania ostatnich lat wyraźnie wskazują, że zmiany żywieniowe, w tym niedobory poszczególnych mikroskładników mogą wpływać na zaburzenia hormonalne. Wynika to z nieprawidłowej diety a także niedoborów witamin czy minerałów w środowisku (np. ubogie w selen gleby w Polsce). Nieprawidłowe funkcje tarczycy są obecnie często odnotowywanym problemem zdrowotnym – w samych Stanach Zjednoczonych może dotykać on nawet 6% populacji. Tarczyca – mały, niepozorny narząd przypominający kształtem motyla – jest kluczowym organem, sprawującym pieczę nad prawidłowym metabolizmem, rozwojem układu nerwowego czy zdrowiem psychicznym. W tarczycy produkowane są hormony: tyroksyna T4 i w mniejszym stopniu trójjodotyronina T3, które są wydzielane „pod okiem” nadrzędnego hormonu tyreotropowego (TSH). Na zdrowie i funkcje tarczycy mogą wpływać różne czynniki, w tym demograficzne czy wewnętrzne, ale najczęstszą przyczyną zaburzeń tego narządu są choroby autoimmunologiczne. Może to wpływać zarówno na niedoczynność tarczycy (choroba Hashimoto), jak i nadczynność (choroba Gravesa- Basedowa).
Coraz częściej (poza predyspozycją genetyczną) zaznaczana jest także rola czynników dietetycznych i wpływu niedoborów na produkcję hormonów czy ich transport lub przyłączanie się do receptorów w tkankach organizmu. Publikacja Krishnamurphy i wsp. 2021 wskazała, że poziomy konkretnych mikroelementów mogą mieć wpływ na markery tarczycy. Odnotowano, że niedobory witaminy B2, B12, B9 oraz witaminy D wpływały na funkcje tarczycy. Niedobory mogą być pokłosiem niedoborowej diety, a także współwystępowaniem innych chorób autoimmunologicznych (przyjęło się mówić, że choroby autoimmunologiczne lubią chodzić parami lub stadami). Na przykład współwystępowanie celiakii może wpływać na ograniczone wchłanianie składników odżywczych, potęgując tym samym problem niedoborów.
Ponadto inne mikroelementy, takie jak wapń, miedź, cholina, żelazo i cynk mają wpływ na poziom hormonu T3 w surowicy. Dieta powinna być odpowiednio zbilansowana pod kątem mikroskładników i być ich głównym dostawcą. Niemniej jednak niektóre składniki mogą być problematyczne pod kątem optymalnego dostarczenia wyłącznie z dietą. Ważne zatem, aby suplementację, wyrównującą niedobory, poprzedzała odpowiednia diagnostyka (np. oznaczenie witaminy D w surowicy), czy analiza żywieniowa i ocena ewentualnych niedoborów przez doświadczonego dietetyka klinicznego na podstawie kwestionariusza żywieniowego. W takiej sytuacji warto postawić na racjonalną suplementację dobrej jakości preparatami, szczególnie witaminy D, kwasów omega-3, a niekiedy cynku i selenu, jeżeli ich dostarczanie wraz z dietą jest niewystarczające.
Suplementacja witaminy D
Witamina D jest związkiem produkowanym przede wszystkim w skórze na drodze syntezy skórnej. Ze względu na ochronę przeciwsłoneczną, a także pracę w zamkniętych pomieszczeniach dochodzi do powszechnych niedoborów tego składnika. W związku z tym suplementacja witaminy D minimum od września do końca kwietnia została uwzględniona w oficjalnych wytycznych ekspertów z 2018 roku. Witamina D jest związkiem wyjątkowo ważnym dla funkcji odpornościwych, w tym także rozwoju chorób autoimmunologicznych tarczycy. Wyniki badań epidemiologicznych sugerują, że nieoptymalny poziom witaminy D jest związany z częstszym występowaniem chorób z autoagresji, a także nowotworów. Wynika to z wpływu witaminy D na modulowanie układu immunologicznego. Postać aktywna witaminy D wpływa na tolerancję immunologiczną, dlatego jest ważnym elementem terapii w chorobach z autoagresji (w przypadku choroby Hashimoto dochodzi do nacieków zapalnych na tarczycy i jej postępującego niszczenia). Metaanaliza badań z 2022 roku wykazała, że stężenie witaminy D w surowicy było istotnie niższe u osób z chorobą Hashimoto w porównaniu do osób zdrowych.
Witamina D jest składnikiem, którego optymalne dostarczenie wyłącznie z dietą jest niemożliwe z uwagi na jej śladowe ilości w pokarmach. Z tego powodu zalecana jest regularna suplementacja witaminą D, adekwatną do jej poziomu w organizmie. Zwykle polecaną dawką, podtrzymującą prawidłowy poziom u osób z prawidłową masą ciała jest porcja 2000 IU dziennie. Choć w przypadku chorób z autoagresji często włączane są wyższe dawki z powodu niskich jej poziomów lub nadmiernej masy ciała (często towarzyszącej chorobie Hashimoto).
Po co kwasy tłuszczowe omega-3?
Kolejnym niedoborowym składnikiem naszej diety są kwasy tłuszczowe omega-3, które mogą chronić przed rozwojem stanów zapalnych, co jest szczególnie cenne w przypadku chorób o podłożu autoimmunologicznym, które powiązane są z dysfunkcjami układu odpornościowego. Kwasy omega-3 mogą korzystnie wpływać na przekształcenie hormonów tarczycowych do formy aktywnej, a także poprawiać wrażliwość naszych tkanek na działanie hormonów tarczycy. Ponadto u kobiet, spożywających tłuste ryby lub dostarczających optymalnych ilości kwasów omega-3 w trakcie ciąży, odnotowano najniższy wskaźnik poporodowego zapalenia tarczycy.
W przypadku kwasów omega-3 należy pamiętać, że minimum dziennego spożycia powinno wynosić 250 mg miksu kwasów EPA i DHA, co odpowiada około 2-óm porcjom ryby tłustej w ciągu tygodnia. Jednak nierzadko praktykowane jest podawanie wyższych dawek omega-3 (0,5-1 g dziennie), które mają na celu “nadrobić” niedobory w organizmie i wywierać efekt przeciwzapalny.
Czy suplementować żelazo?
Badania pokazują także, że u osób z niedoczynnością tarczycy odnotowywane są niedobory żelaza. To bardzo ważne, aby poziom tego pierwiastka był na prawidłowym poziomie, ponieważ jego niedobory będą zaburzały konwersję tyroksyny (T4) do trójjodotyroniny (T3) i pogłębiały niedoczynność tarczycy. Wyrównanie niedoborów żelaza jest zatem kluczowe zarówno dla prawidłowych funkcji tarczycy, jak i skuteczności prowadzonej farmakoterapii lewotyroksyną (lek stosowany w niedoczynności tarczycy).
Powinno się jednak maksymalnie zadbać o profilaktykę niedoborów – suplementacja żelazem często przynosi skutki uboczne w postaci nudności, bólu brzucha czy niestrawności, co może odciągać pacjenta od stosowania się do zaleceń. Warto w takiej sytuacji postawić na laktoferynę, cząsteczkę, która wspiera wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego. Może także wpływać na poprawę tolerancji podczas stosowania skoncentrowanych preparatów żelaza i korygować zaburzenia mikrobioty towarzyszące terapii żelazem.
A selen, cynk i jod?
Kolejne pierwiastki kluczowe dla prawidłowych funkcji tarczycy to selen oraz cynk. Badania pokazują, że w naszej szerokości geograficznej spożycie selenu może być niewystarczające, a jest to pierwiastek, którego najwyższa koncentracja występuje właśnie w tarczycy. Selen aktywuje do działania wiele enzymów. Chodzi tu przede wszystkim o dejodynazy, czyli enzymy zaangażowane w przekształcanie tyroksyny w aktywny metabolicznie hormon (T3). Selen wchodzi też w skład peroksydaz, czyli enzymów chroniących tarczycę przed stresem oksydacyjnym. Składnik ten oddziałuje także na funkcje układu odpornościowego i zmniejsza stan zapalny, dlatego jego odpowiednie stężenie w ustroju jest bardzo ważne w kontekście podłoża autoimmunologicznego choroby tarczycy (m.in. Hashimoto).
Selen pozostaje w ścisłej współpracy z jodem, którego odpowiednia podaż jest również niezwykle ważna dla prawidłowych funkcji tarczycy. Od 1997 rok został zainicjowany program jodowania soli kuchennej, dzięki któremu udało się u większości wyeliminować problem niedoborów jodu. Niemniej warto pamiętać, że dodatkowa suplementacja jodem zwłaszcza w kontekście chorób autoimmunologicznych tarczycy (choroby Hashimoto) może paradoksalnie pogłębić zaburzenia tarczycy. Z tego powodu jego dodatkowa podaż powinna być podyktowana rzeczywistym wskazaniem i przebiegać pod kontrolą lekarza.
Równie ważnym pierwiastkiem dla funkcji tarczycy jest cynk, ponieważ wpływa korzystnie na funkcje układu odpornościowego, jest silnym antyoksydantem i działa przeciwzapalnie. Ponadto w badaniach wykazano, że niedobór cynku wpływał na wzrost przeciwciał tarczycy. Ponadto cynk jest ważnym elementem przemiany tyroksyny w jej aktywną postać. Kluczowe zatem, aby wraz z dietą, zadbać o prawidłową podaż tego pierwiastka. Nieoptymalne zaopatrzenie w ten pierwiastek może być wynikiem niezbilansowanej diety roślinnej (niższa biodostępność cynku w pokarmach roślinnych kontra odzwierzęcych), a także pokłosiem niektórych leków. Suplementację cynku, jak i selenu najlepiej jest dobrać na podstawie badań laboratoryjnych oraz kwestionariusza żywieniowego, pozwalającego na realną ocenę spożycia tych mikroelementów wraz z dietą.
Niedobory mikroskładników a funkcje tarczycy
Niedobory składników witaminowych w diecie są obecnie szeroko opisywane w literaturze naukowej, ponieważ – mimo nieograniczonego dostępu do pokarmów w krajach wysoko rozwiniętych – dochodzi do zjawiska “ukrytych niedoborów”, czyli jakościowych niedoborów mikroskładników. Przekłada się to negatywnie na funkcje fizjologiczne i samopoczucie. W przypadku chorób tarczycy szczególnie ważne są składniki, których podaż wyłącznie z dietą, stanowi nie lada wyzwanie i wymaga racjonalnej suplementacji. Chodzi przede wszystkim o suplementację witaminy D czy kwasów tłuszczowych omega-3, które są powszechnie niedoborowe. Warto także zwrócić uwagę na podaż cynku, selenu i jodu wraz z dietą, ponieważ są to mikroelementy kluczowe dla dobrostanu tarczycy.
A więcej informacji o tarczycy i o holistycznym ujęciu leczenia chorób tarczycy, znajdziesz także na naszym profilu facebookowym @Insulinooporność wpływa na codzienność. Nadajemy jej właściwy kształt. Jeśli masz jakiekolwiek pytania dotyczące tarczycy, koniecznie napisz do nas za pośrednictwem profilu facebookowego.
- Krishnamurthy HK, Reddy S, Jayaraman V et al. Effect of Micronutrients on Thyroid Parameters. J Thyroid Res. 2021 Sep 28;2021:1865483.
- Rekomendacje dotyczące stosowania witaminy D w Polsce, Mavipuro 2018
- Taheriniya S, Arab A, Hadi A, Fadel A, Askari G. Vitamin D and thyroid disorders: a systematic review and Meta-analysis of observational studies. BMC Endocr Disord. 2021 Aug 21;21(1):171.
- Kuryłowicz A. Wpływ niedoboru witaminy D na rozwój nowotworów i chorób autoimmunologicznych, Endokrynologia Polska/Polish Journal of Endocrinology Tom/Volume 58; Numer/Number 2/2007
- Kim D. The Role of Vitamin D in Thyroid Diseases. Int J Mol Sci. 2017 Sep 12;18(9):1949.
- Zakrzewska E. i wsp. ZALECENIA DIETETYCZNE W NIEDOCZYNNOŚCI TARCZYCY PRZY WSPÓŁWYSTĘPOWANIU CHOROBY HASHIMOTO; BROMAT. CHEM. TOKSYKOL. – XLVIII, 2015, 2, str. 117–127
